Ενα σοβαρό ζήτημα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με αναπηρία είναι η επιμέλεια των προσωπικών τους υποθέσεων, όταν ενηλικιωθούν. Οι γονείς των παιδιών ΑμεΑ θα πρέπει εγκαίρως να φροντίσουν να προχωρήσουν τη διαδικασία, ώστε να αποκτήσουν δικαστικό συμπαραστάτη, ο οποίος θα βοηθά στην κατάρτιση δικαιοπραξιών και δοσοληψιών, ειδικά για τους ανθρώπους με νοητική υστέρηση ή αυτισμό.
Για το θέμα της δικαστικής συμπαράστασης των παιδιών με αναπηρία η στήλη μίλησε με την Αρετή Μπατά, που είναι δικηγόρος και εθελόντρια νομική σύμβουλος του υποστηρικτικού δικτύου της 4ΑMEA. Ο μεγάλος της δάσκαλος είναι ο γιος της, ένας νέος άνδρας με αυτισμό, και είναι ο λόγος που η κυρία Μπατά, εκτός των επαγγελματικών και εθελοντικών της υποχρεώσεων, ασχολείται ενεργά στη Θεσσαλονίκη, όπου κατοικεί, με την υποστήριξη των ανθρώπων με αναπηρία.
Πότε ένα ΑμεΑ πρέπει να αποκτήσει δικαστικό συμπαραστάτη;
Οταν ένας άνθρωπος με αναπηρία, συνήθως με ποσοστό πάνω από 67%, αδυνατεί να επιμεληθεί μόνος του τις προσωπικές του υποθέσεις, δεν είναι σε θέση να καταρτίσει δικαιοπραξίες και δοσοληψίες, π.χ. με τράπεζες ή υπηρεσίες, δεν μπορεί να κάνει χρηματικές συναλλαγές, δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί, λόγω π.χ. νοητικής υστέρησης ή αυτισμού, τα αποτελέσματα μιας νομικής -και όχι μόνο- πράξης, τότε πρέπει να υποβληθεί σε δικαστική συμπαράσταση αμέσως μόλις ενηλικιωθεί. Και τούτο διότι όσο ακόμα είναι ανήλικος οι γονείς του ασκούν την κηδεμονία του για λογαριασμό του. Οταν όμως ενηλικιωθεί, τότε πρέπει να κηρυχθεί σε δικαστική συμπαράσταση προκειμένου ακριβώς να συνεχίσει να υπάρχει ένα προστατευτικό περιβάλλον για τον ίδιο, με τους οικείους του σε ρόλο δικαστικού συμπαραστάτη. Επομένως, ο θεσμός της δικαστικής συμπαράστασης είναι ένας προστατευτικός θεσμός για τους ανθρώπους με αναπηρία.
Πόσο καιρό πριν από την ενηλικίωσή του οφείλει ο γονέας ή ο κηδεμόνας να κάνει τις απαραίτητες νομικές ενέργειες;
Από την ηλικία των 17 ετών οι γονείς μπορούν να κάνουν τις νομικές ενέργειες για τον ορισμό δικαστικού συμπαραστάτη, απευθυνόμενοι σε δικηγόρο, ούτως ώστε το παιδί άμα τη ενηλικίωσή του να είναι σε δικαστική συμπαράσταση, δεδομένου ότι πρόκειται για δικαστήριο και ως εκ τούτου η διαδικασία έκδοσης απόφασης χρειάζεται συχνά ως και έναν χρόνο για να ολοκληρωθεί.
Τι πρόκειται να συμβεί στον άνθρωπο με αναπηρία, αν περάσει το 18ο έτος από τη γέννησή του και δεν του έχει οριστεί δικαστικός συμπαραστάτης;
Ο ανάπηρος άνθρωπος, κυρίως με νοητική υστέρηση και αυτισμό, όπως προελέχθη, είναι στην ουσία κατά νόμο ανίκανος για δικαιοπραξία. Οταν ενηλικιωθεί και κληθεί άμεσα να διαχειριστεί υποθέσεις του, αν δεν έχει τεθεί σε δικαστική συμπαράσταση, δεν θα μπορεί να υπογράψει κανένα έγγραφο, ούτε να κάνει οποιαδήποτε ενέργεια τον αφορά. Για παράδειγμα, δεν μπορεί να υποβάλει μόνος του αίτηση για παροχή voucher για τη συμμετοχή του σε ΚΔΑΠ ΜεΑ. Χρειάζεται απόφαση δικαστικής συμπαράστασης. Δεν μπορεί να κάνει καμία διατραπεζική ή άλλη συναλλαγή, ούτε καν αίτηση συμμετοχής σε κατασκηνωτικό πρόγραμμα ή ΚΔΗΦ. Διότι ωσότου εκδοθεί η απόφαση που τον θέτει σε δικαστική συμπαράσταση θα έχει τυπικά, ως ενήλικος, τη δυνατότητα να υπογράφει, αλλά εφόσον δεν έχει την αντικειμενική δυνατότητα συναλλαγής με υπηρεσίες και φορείς, δεν θα μπορεί να εξυπηρετηθεί, ενώ και οι γονείς του δεν θα μπορούν να τον εκπροσωπούν, διότι θα είναι ενήλικος. Εδώ λοιπόν έρχεται ο θεσμός της δικαστικής συμπαράστασης, που δίνει στους οικείους τη δυνατότητα και το καθήκον να αντιπροσωπεύουν ουσιαστικά τον συμπαραστατούμενο σε όλες τις συναλλαγές, μόνο με την επίδειξη της δικαστικής απόφασης.
Πόσα άτομα απαιτούνται να υπάρχουν από το οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον του ΑμεΑ για να ορίσει τελικά το δικαστήριο δικαστική συμπαράσταση και ποιος ο ρόλος τους;
Το δικαστήριο ορίζει τον δικαστικό συμπαραστάτη και ένα εποπτικό συμβούλιο, που επιτηρεί το έργο του συμπαραστάτη, το οποίο αποτελείται από τρία έως πέντε άτομα, συνήθως από το συγγενικό ή και φιλικό περιβάλλον του συμπαραστατούμενου. Ο δικαστικός συμπαραστάτης, που συνήθως είναι ένας από τους δύο γονείς, όταν μιλάμε για παιδιά με αναπηρία, είναι ο άνθρωπος «αντ’ αυτού». Είναι αυτός ή αυτή που επιμελείται των πάντων για λογαριασμό του ανάπηρου ανθρώπου, υπογράφει για λογαριασμό του, τον εκπροσωπεί σε κάθε δικαιοπραξία, κάνει δοσοληψίες, εισπράττει χρήματα για λογαριασμό του και πράττει οτιδήποτε απαιτείται για το συμφέρον του. Είναι επομένως ένας πολύ υπεύθυνος ρόλος. Το εποπτικό συμβούλιο, από την άλλη, έχει γνωμοδοτικό και εποπτικό ρόλο προς τον δικαστικό συμπαραστάτη. Παρέχει την έγγραφη συναίνεσή του, όταν αυτή απαιτείται για να γίνει μια δικαιοπραξία, π.χ. μεταβίβαση ακινήτου ή Ι.Χ., και όταν για κάποιο λόγο ο δικαστικός συμπαραστάτης πρέπει να αντικατασταθεί, π.χ. λόγω αδυναμίας ή ακαταλληλότητας άσκησης των καθηκόντων του, το εποπτικό συμβούλιο είναι εκείνο που κινεί τη νομική διαδικασία αντικατάστασης.
Σε περίπτωση που κάποιο ΑμεΑ δεν έχει εν ζωή τον απαραίτητο αριθμό ανθρώπων που απαιτείται για να του δοθεί δικαστική συμπαράσταση τι μπορεί να συμβεί;
Δικαίωμα να ζητήσουν τη δικαστική συμπαράσταση έχουν ο ίδιος ο ανάπηρος άνθρωπος (εφόσον έχει τη δυνατότητα), οι γονείς, τα τέκνα, ο σύζυγος και αν δεν υπάρχει κάποιος εξ αυτών ή δεν ενδιαφέρεται, μπορεί να το ζητήσει ο εισαγγελέας Πρωτοδικών. Μέσω της εισαγγελικής Αρχής, με ειδική διαδικασία, θα οριστεί δικαστικός συμπαραστάτης π.χ. ο διευθυντής της δομής όπου φιλοξενείται το ανάπηρο άτομο και εποπτικό συμβούλιο θα οριστεί, αν δεν υπάρχουν στενοί συγγενείς, κοινωνικοί λειτουργοί ή εργαζόμενοι της δομής.
Οπως προανέφερα, πρόκειται πάντοτε για τους ανθρώπους που φροντίζουν τον ανάπηρο άνθρωπο, που διαβιούν μαζί του, έχουν γνώση και ικανότητα να αναλάβουν τον υπεύθυνο ρόλο του συμπαραστάτη ή του μέλους του εποπτικού. Κρίσιμο στοιχείο δεν είναι η συγγένεια, αλλά το πραγματικό ενδιαφέρον και η υπευθυνότητα για τη διαβίωση του συμπαραστατούμενου ανθρώπου.
Ολική ή μερική δικαστική συμπαράσταση; Πότε δίνεται η μία και πότε η άλλη;
Σε πλήρη στερητική δικαστική συμπαράσταση υποβάλλεται ο άνθρωπος με αναπηρία που λόγω της διανοητικής του κατάστασης είναι παντελώς ανίκανος για κάθε δικαιοπραξία, με άλλα λόγια αυτός που δεν είναι σε θέση να κάνει ούτε μια απλή καθημερινή δοσοληψία, δεν έχει συναίσθηση των νομικών -και όχι μόνο- συνεπειών της πράξης του, δεν μπορεί να αυτενεργήσει. Σε μερική δικαστική συμπαράσταση ο άνθρωπος με αναπηρία κηρύσσεται ανίκανος για ορισμένες μόνο δικαιοπραξίες, π.χ. πώληση, μίσθωση ακινήτου, αγορά, και περιέρχεται σε κατάσταση περιορισμένης δικαιοπρακτικής ανικανότητας (ή ικανότητας). Γι’ αυτές τις δικαιοπραξίες εκπροσωπείται αποκλειστικά από τον δικαστικό του συμπαραστάτη, ενώ για άλλες, συνήθως πιο απλές και καθημερινές, μπορεί να αυτενεργεί. Υπάρχει επίσης η πλήρης επικουρική δικαστική συμπαράσταση, όταν ο άνθρωπος με αναπηρία χρειάζεται τη συναίνεση του δικαστικού του συμπαραστάτη και περιέρχεται έτσι σε κατάσταση ολικής περιορισμένης δικαιοπρακτικής ανικανότητας (ή ικανότητας), καθώς και η μερική επικουρική δικαστική συμπαράσταση, όταν το ανάπηρο άτομο, σύμφωνα με τη δικαστική απόφαση, για να επιχειρήσει ορισμένες δικαιοπραξίες χρειάζεται τη συναίνεση του δικαστικού του συμπαραστάτη και περιέρχεται έτσι σε κατάσταση μερικής περιορισμένης δικαιοπρακτικής ανικανότητας (ή ικανότητας). Ουσιαστικά το δικαστήριο κρίνει κάθε περίπτωση ad hoc, με βάση τα πραγματικά περιστατικά. Κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή, αν και όταν πρόκειται για άτομα π.χ. με βαρεία νοητική υστέρηση, η πιθανότερη επιλογή του δικαστή είναι σχεδόν πάντα η πλήρης στερητική δικαστική συμπαράσταση, όπως είναι λογικό.
Ποια δικαιώματα χάνει το ΑμεΑ αποκτώντας δικαστική συμπαράσταση;
Ο άνθρωπος που υποβάλλεται σε πλήρη δικαστική συμπαράσταση στην ουσία καθίσταται ανίκανος για κάθε δικαιοπραξία, δεν μπορεί να αγοράσει μόνος του ακίνητο ή Ι.Χ., δεν μπορεί να μισθώσει ακίνητο, δεν μπορεί να εργαστεί, δεν μπορεί να κάνει μια τραπεζική συναλλαγή κ.λπ., αλλά εδώ θα πρέπει να αναλογιστούμε ότι αυτό γίνεται αποκλειστικά και μόνο για το συμφέρον και την προστασία του ίδιου. Δεν χάνει τα δικαιώματά του, χάνει όμως τη δυνατότητα να τα ασκεί ο ίδιος αυτοπροσώπως.
Πότε και γιατί γίνονται αλλαγές
Οταν ένας γονέας για οποιονδήποτε λόγο, ηθικό, οικονομικό, κοινωνικό, αρνείται να έχει το παιδί του δικαστική συμπαράσταση, παρότι είναι με αναπηρία, εγκυμονούν για τον γονέα κυρώσεις;
Κυρώσεις δεν προβλέπονται, αλλά με αυτόν τον τρόπο ο γονέας στερεί από το παιδί του τη δυνατότητα να προβαίνει σε πράξεις που είναι απαραίτητες για την ομαλή και φυσιολογική ζωή του αναπήρου, π.χ. συμμετοχή σε ΚΔΑΠ ΜεΑ, στο πρόγραμμα Προσωπικού Βοηθού, κατασκηνώσεις κ.λπ. Αν απειλούνται δε βασικά δικαιώματα του ανάπηρου ανθρώπου, λόγω αυτής της στάσης των γονέων ή άλλων συγγενών του, ή απειλείται η ασφάλεια, η σωματική του ακεραιότητα και η ψυχική του υγεία, τότε θα πρέπει οπωσδήποτε να διαλαμβάνονται η αρμόδια εισαγγελική Αρχή και η αρμόδια Κοινωνική Υπηρεσία, ύστερα από σχετική καταγγελία. Αν διαπιστωθεί ότι υπάρχει περίπτωση παραμέλησης της εποπτείας και της επιμέλειας του ανάπηρου ατόμου, τότε, ναι, μπορεί και επιβάλλεται να κινηθούν διαδικασίες από τον αρμόδιο εισαγγελέα.
Στην περίπτωση που ο δικαστικός συμπαραστάτης αποδειχθεί τελικά ακατάλληλος, όμως έχει επιρροή σε μέλη του συμβουλίου, μπορεί έστω και το μέλος που είναι υπέρ του ΑμεΑ με τις κατάλληλες νομικές κινήσεις να ανατρέψει την απόφαση δικαστικής συμπαράστασης;
Εφόσον μέλος του εποπτικού συμβουλίου αντιλαμβάνεται ότι ο δικαστικός συμπαραστάτης είναι ακατάλληλος για το ανάπηρο άτομο ή ανεπαρκής ή δεν φροντίζει για το συμφέρον του, μπορεί μέσω νομικής διαδικασίας, απευθυνόμενος στο δικαστήριο που εξέδωσε την απόφαση και στην εισαγγελική Αρχή, να ζητήσει την αντικατάστασή του.
Ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους μπορεί να αλλάξει ο δικαστικός συμπαραστάτης ή κάποιο μέλος του συμβουλίου;
Οπως προελέχθη, ο δικαστικός συμπαραστάτης ή κάποιο μέλος του εποπτικού συμβουλίου μπορεί να αλλάξει λόγω θανάτου του ή προβλήματος υγείας ή ακαταλληλότητας, π.χ. λόγω ηλικίας, ή γιατί κρίνεται ότι δεν ενεργεί προς το συμφέρον του ανάπηρου ατόμου.
Οικονομικές απορίες και…
Ποια είναι τα έξοδα για την απόκτηση δικαστικής συμπαράστασης; Υπάρχει συγκεκριμένη τιμή ή κάθε δικηγόρος λόγω ελεύθερης αγοράς μπορεί να ζητήσει όποιο ποσό θέλει;
Κάθε δικηγόρος συνυπολογίζει στα έξοδα της διαδικασίας την πληρωμή της προείσπραξης στον εκάστοτε δικηγορικό σύλλογο, την αμοιβή στον δικαστικό επιμελητή για τις επιδόσεις που απαιτούνται, ήτοι στον εισαγγελέα, στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία και στο ανάπηρο άτομο, καθώς και την αμοιβή του, που καθορίζεται ελεύθερα.
Στην περίπτωση που η οικογένεια δεν δύναται οικονομικά, τότε πού μπορεί να απευθυνθεί για να αποφύγει το κόστος και τι αποδεικτικά έγγραφα απαιτούνται για να λάβει δωρεάν νομική υποστήριξη;
Μπορεί να απευθυνθεί στο δικαστήριο της περιοχής όπου κατοικεί και να υποβάλει αίτηση για παροχή νομικής βοήθειας, δηλαδή δωρεάν νομική υποστήριξη με διορισμό δικηγόρου και δικαστικού επιμελητή, εφόσον τα ετήσια οικογενειακά του εισοδήματα είναι χαμηλά (περίπου 6.000 ευρώ). Μπορεί να κάνει και χρήση του ευεργετήματος του νόμου για δωρεάν νομική βοήθεια για άτομα με αναπηρία άνω του 67%. Να σημειώσουμε ότι μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης για τον ορισμό του οριστικού δικαστικού συμπαραστάτη, εφόσον συντρέχουν κατεπείγοντες λόγοι, π.χ. εισαγωγή του ατόμου με αναπηρία σε νοσοκομείο ή δομή, με την κατάθεσης της αίτησης μπορεί να ζητηθεί από το δικαστήριο να οριστεί με προσωρινή διαταγή ο ορισμός προσωρινού δικαστικού συμπαραστάτη, μέχρι την έκδοση της οριστικής απόφασης. Η αίτηση για την προσωρινή διαταγή ανεβάζει μεν το κόστος της όλης διαδικασίας, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις κρίνεται απαραίτητη, π.χ. όταν το ανάπηρο άτομο είναι ήδη ενήλικο, με δεδομένο ότι μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης μπορεί να περάσει και πάνω από ένας χρόνος. Επίσης, μετά την έκδοση της οριστικής απόφασης και την επίδοσή της με δικαστικό επιμελητή στο ανάπηρο άτομο, ο δικαστικός συμπαραστάτης θα πρέπει να απευθυνθεί στον δικηγόρο του, ο οποίος ύστερα από 30 ημέρες από την επίδοση θα εκδώσει το πιστοποιητικό τελεσιδικίας. Το έγγραφο αυτό είναι απαραίτητο να συνοδεύει τη δικαστική απόφαση της δικαστικής συμπαράστασης, διότι βεβαιώνει ότι η απόφαση είναι οριστική και τελεσίδικη.
